ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ

Προσπαθήστε να τραβήξετε την προσοχή του παιδιού.

Καθίστε µαζί µε το παιδί και προσπαθήστε να βρίσκεστε σε παρόμοιο ύψος µε αυτό. Μπορείτε να καθίσετε απέναντί του σ’ ένα τραπεζάκι ή ακόµα και στο πάτωµα.

Επιλέξτε παιχνίδια µε κουµπιά µε ήχους, φωτάκια, παιχνίδια µε µουσική, σαπουνόφουσκες, µπαλόνια µε ήχο και γενικά παιχνίδια που θα κινήσουν το ενδιαφέρον του παιδιού.

Πείτε απλά παιδικά τραγουδάκια και συνοδέψτε τα µε κινήσεις για να ενισχύσετε τη µίµησή του. Στην αρχή αφού παρουσιάσετε µια κίνηση (π.χ αφού χτυπήσετε τα χέρια σας στο τραγούδι «χαρωπά τα δυο µου χέρια τα χτυπώ») µπορείτε να βοηθήσετε σωµατικά το παιδί να την επαναλάβει.

Κάντε µαζί µε το παιδί δραστηριότητες που περιλαµβάνουν απλή σωµατική επαφή. Πολλά παιδιά µε αυτισµό έχουν δυσκολία να δεχτούν τη σωµατική επαφή, οπότε σε αυτήν την περίπτωση η έκθεση πρέπει να γίνει σταδιακά.

Παίξτε µε το παιδί σας κυνηγητό, κάντε µαζί γύρω γύρω όλοι, γαργαλήστε το, βάλτε του κρέµα σώµατος, κάντε µαζί του κούνια.

Παίξτε µε το παιδί παιχνίδια στο νερό. Τέτοιες δραστηριότητες είναι πολύ διασκεδαστικές και χαλαρωτικές για το παιδί.

Εµπλουτίστε σταδιακά τις δραστηριότητες που αρέσουν στο παιδί και κατά διαστήµατα προσθέστε καινούριες.

Παίξτε µαζί του παιχνίδια που περιλαµβάνουν εναλλαγή σειράς. Κλωτσήστε και πετάξτε τη µπάλα ο ένας στον άλλο, ρίξτε µε µια µπάλα πλαστικές κορίνες, κρύψτε αντικείµενα στην άµµο, σε κουτιά µε φακές ή φασόλια και ψάξτε εναλλάξ να τα βρείτε.

Τα παιδιά µε αυτισμό δυσκολεύονται να µάθουν να περιµένουν. Χρησιµοποιήστε µε κάθε ευκαιρία τη λέξη «περίµενε» και συνοδέψτε µε µια χειρονοµία για να γίνει πιο εύκολα κατανοητή.

Επιδιώξτε και ενισχύστε την αµοιβαία αλληλεπίδραση. Κάντε µια δραστηριότητα που αρέσει στο παιδί, για παράδειγµα σαπουνόφουσκες, σταµατήστε ξαφνικά και περιµένετε να κάνει κάτι το παιδί για να σας δείξει ότι θέλει να συνεχίσετε.

Κάντε ελαφρύ µασάζ µε κρέµα στο χέρι του παιδιού και προτρέψτε το να βάλει κι εκείνο κρέµα στο δικό σας χέρι.

Με τον ίδιο τρόπο µπορείτε να ενισχύσετε και τη βλεµµατική του επαφή. Πολλά παιδιά αποφεύγουν τη βλεµµατική επαφή χωρίς όµως απαραίτητα αυτό να σηµαίνει ότι δεν σας ακούει ή δεν ενδιαφέρεται. Την ώρα που παίζετε γαργαλητό, σταµατήστε και ξαναρχίστε αµέσως µόλις το παιδί σας κοιτάξει. Αυτό µπορείτε να το κάνετε µε διάφορα παιχνίδια (ή ακόµα και µε φαγητό) που όµως θα αποτελούν ισχυρό κίνητρο για το παιδί. Δώστε στο παιδί µια λιχουδιά (πατατάκια, καραµέλες, σοκολάτα ή ό,τι άλλο αρέσει πολύ στο παιδί) και περιµένετε να σας κοιτάξει προκειµένου να του ξαναδώσετε. Ένας άλλος τρόπος είναι να φέρετε το επιθυµητό αντικείµενο µπροστά στο πρόσωπο, ώστε η µατιά του να στραφεί προς εσάς. Μην αναγκάζετε το παιδί να σας κοιτάξει γιατί αυτό δε θα είχε κανένα νόηµα.

Κρύψτε το πρόσωπό σας µε ένα πανί και φανερωθείτε λέγοντας «τζα». Δείξτε ενθουσιασµό και επαναλάβετε.

Χρησιµοποιείστε παιχνίδια και δραστηριότητες που έχουν κοινή εστία προσοχής (π.χ. βιβλία µε εικόνες, σβούρες κ.λπ.).

Ενισχύστε το παιδί ν’ ανταποκρίνεται στο όνοµά του. Χρησιµοποιείστε το όνοµα του στην αρχή κάθε πρότασης. Επιβραβεύστε όταν ανταποκριθεί. Για παράδειγµα κρατείστε ένα παιχνίδι που του αρέσει πολύ, φωνάξτε το παιδί µε το όνοµά του και όταν γυρίσει προς εσάς δώστε του µε ενθουσιασµό το παιχνίδι. Όταν φωνάζετε το παιδί µε το όνοµά του, µπορείτε να κάνετε παράλληλα κάποιον θόρυβο (π.χ παλαµάκια) ή να γυρίζετε ελαφρά το πρόσωπό του προς εσάς.

Μάθετε στο παιδί να µοιράζεται παιχνίδια ή φαγητό µε άλλα άτοµα. Στη διάρκεια µιας δραστηριότητας δώστε στο παιδί ένα αντικείµενο για να το δώσει σε κάποιο άλλο άτομο. Στη διάρκεια του φαγητού δώστε στο παιδί να µοιράσει το ψωµί ή τα πιάτα µε το φαγητό στα άτομα που κάθονται στο τραπέζι. («Δώσε το πιάτο στη Μαρία». Αν χρειαστεί δείξτε τη Μαρία ή καθοδηγήστε το παιδί προς το µέρος της).

Μπορείτε να παίξετε απλά επιτραπέζια παιχνίδια, ανάλογα µε το επίπεδο του παιδιού. Μάθετε στο παιδί να περιµένει τη σειρά του για να παίξει και εξηγείστε του µε πολύ απλά λόγια τους κανόνες που έχει το παιχνίδι. Για αρχή απλοποιήστε τα παιχνίδια όσο το δυνατόν περισσότερο. Εισάγετε τους κανόνες σταδιακά.

Δείτε µαζί µε το παιδί σας παιδικές ταινίες και κινούµενα σχέδια. Σχολιάστε µε ενθουσιασµό κάποιες σκηνές («Κοίτα!! ο λύκος κυνηγάει τα τρία γουρουνάκια!!»).

Αν το παιδί σας πηγαίνει σε παιδικό σταθµό ή σε σχολείο ζητείστε κάθε µέρα που γυρνάει να σας πει πώς πέρασε. Διευκολύνετέ το µε απλές ερωτήσεις. Δείξτε ενδιαφέρον και ενθουσιασµό για αυτά που σας λέει.

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

Ονοµάστε κάθε συναίσθηµα που εκφράζει το παιδί σας. Εκµεταλλευτείτε κάθε ευκαιρία που παρουσιάζεται στην καθηµερινότητα («Το αυτοκινητάκι σου έσπασε. Είσαι λυπηµένος/η» «Χτύπησες το χέρι σου. Το χέρι σου πονάει»).

Ονοµάστε κάθε δικό σας συναίσθηµα που συνδέεται άµεσα µε ένα γεγονός («Έφαγες όλο σου το φαγητό. Είµαι πολύ χαρούµενος/η µαζί σου». «Με χτύπησες. Είµαι θυµωµένος/η µαζί σου». «Έσπασαν τα γυαλιά µου. Είµαι λυπηµένος/η».)

Ονοµάστε σε κάθε ευκαιρία το συναίσθηµα που νιώθει κάποιος τρίτος («Ο Δηµήτρης έπεσε και χτύπησε το πόδι του. Πονάει.» «Έσπρωξες την Ελένη. Η Ελένη είναι θυµωµένη µαζί σου».)

Χρησιµοποιήστε έντονες και υπερβολικές εκφράσεις προσώπου για να δείξετε ένα συναίσθηµα.

Συνδέστε το συναίσθηµα µε µια συµπεριφορά (π.χ γελάω-είµαι χαρούµενος, κλαίω είµαι λυπηµένος).

Ξεφυλλίστε µαζί του περιοδικά. Εντοπίστε και κόψτε φωτογραφίες ανθρώπων που δείχνουν διάφορα συναισθήµατα. Ανάλογα µε το επίπεδο και την κατανόηση του παιδιού βρείτε φωτογραφίες που να απεικονίζουν και πιο σύνθετα συναισθήµατα όπως αγωνία. Κάντε κολάζ ή άλλες διασκεδαστικές δραστηριότητες µε αυτές.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Αρχικά λοιπόν δώστε στο παιδί επιλογές. Εκθέστε το σε διάφορα ερεθίσµατα και δείτε σε ποιά από αυτά ανταποκρίνεται θετικά. Με άλλα λόγια δώστε στο παιδί λόγους για να επικοινωνήσει µαζί σας.

Αφού έχετε φτιάξει µια λίστα µε αντικείµενα, παιχνίδια ή φαγητά που αρέσουν στο παιδί ξεκινήστε να δουλεύετε µαζί του το πώς να ζητά αυτά τα αντικείµενα. Δελεάστε το παιδί µε ένα παιχνίδι ή ένα σνακ και αποµακρύνετε το περιµένοντας από αυτό να κάνει µια οποιαδήποτε κίνηση για να το ζητήσει. Αυτό µπορεί να είναι µια χειρονοµία, ένα βλέµµα, ένα τράβηγµα του χεριού ή οτιδήποτε άλλο. Αντιδράστε άµεσα δίνοντας το αντικείµενο που ζήτησε και ονοµάζοντάς το παράλληλα.

Είναι πολύ σηµαντικό να ενθαρρύνετε και να ανταποκρίνεστε σε κάθε επικοινωνιακή προσπάθεια του παιδιού σας.

Αφού το παιδί έχει αρχίσει πια να κάνει τέτοιες επικοινωνιακές προσπάθειες πιο συστηµατικά µπορείτε να εισάγετε αντικείµενα, κάρτες ή φωτογραφίες µε τις οποίες το παιδί θα µπορεί να ζητά αυτό που θέλει. Για παράδειγµα, να ζητά νερό µε το ποτήρι του νερού, χυµό, σνακ ή παιχνίδι µε την αντίστοιχη φωτογραφία. Η διαδικασία αυτή πρέπει σιγά σιγά να γενικευτεί σε άλλους χώρους και µε άλλα πρόσωπα. Στην πορεία οι κάρτες αυτές µπορούν να µεταφερθούν σε ένα σταθερό και προσβάσιµο σηµείο του σπιτιού. Αυτό θα βοηθήσει το παιδί να ξέρει που βρίσκονται ανά πάσα στιγµή και θα διευκολύνει τη διαδικασία της επικοινωνίας.

Εξίσου σηµαντικό µε το να ζητά, είναι να µάθουµε στο παιδί να αρνείται. Κατά τη διάρκεια µιας δραστηριότητας κι ενώ το παιδί περιµένει να του δώσετε κάτι συγκεκριµένο που θέλει, δώστε του κάτι ανεπιθύµητο. Για παράδειγµα, την ώρα του φαγητού, ενώ το παιδί περιµένει να του δώσετε µπισκότο, δώστε του κάτι άλλο π.χ µήλο. Περιµένετε από το παιδί να αντιδράσει και να αρνηθεί είτε λεκτικά, είτε µε µια χειρονοµία, είτε σπρώχνοντας το µήλο µακριά. Μπορείτε να ερµηνεύσετε την αντίδρασή του λέγοντας «δεν θέλεις µήλο».

Δείξτε στο παιδί τρόπους για να τραβάει την προσοχή τη δική σας και των άλλων. 

Κρατήστε έναν ενισχυτή (επιθυµητό αντικείµενο) και γυρίστε την πλάτη σας στο παιδί σαν να κοιτάτε κάπου αλλού. Θα χρειαστεί ένα δεύτερο άτοµο το οποίο θα καθοδηγήσει το παιδί να σας τραβήξει την προσοχή είτε τραβώντας το χέρι, είτε φωνάζοντας το όνοµά σας ή µε οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Αυτή η διαδικασία θα πρέπει να επαναλαµβάνεται αποσύροντας σταδιακά τη βοήθεια του δεύτερου ατόµου.

Ενισχύστε το παιδί να ζητά βοήθεια. Δώστε στο παιδί παιχνίδια που του αρέσουν αλλά που αποτελούνται από δυο ή τρία µέρη τα οποία το παιδί δε µπορεί να συναρµολογήσει. Βάλτε ένα σνακ ή ένα παιχνίδι σε ένα σηµείο που το παιδί δε µπορεί να το φτάσει ή σε ένα συρτάρι το οποίο ανοίγει δύσκολα ή είναι κλειδωµένο. Περιµένετε να ζητήσει βοήθεια µε οποιοδήποτε τρόπο.

Όπως και µε την αλληλεπίδραση, έτσι και µε την επικοινωνία μπορείτε να δηµιουργείτε καταστάσεις για να δουλέψετε µε το παιδί, µπορείτε όµως να εκµεταλλεύεστε και οποιαδήποτε κατάσταση µέσα στην ηµέρα.

Σε παιδιά που έχουν λόγο, µπορείτε να πείτε µαζί τους τραγουδάκια και να σταµατάτε ξαφνικά περιµένοντας από το παιδί να πει την τελευταία λέξη ή τον τελευταίο στίχο.

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Παρατηρείστε το πλαίσιο και τη χρονική στιγµή στην οποίο εκδηλώνεται η συµπεριφορά. Είναι πιθανό το παιδί να εκδηλώνει συχνότερα στερεοτυπίες όταν ο χρόνος του ή ο χώρος του δεν είναι δοµηµένος.

Προσπαθήστε να απασχολείτε το παιδί µε ευχάριστες δραστηριότητες. Έτσι περιορίζετε το άγχος του άρα και την εκδήλωση στερεοτυπιών.

Οριοθετείστε χρονικά και χωρικά τη συµπεριφορά. Για παράδειγµα, αν η στερεοτυπία ενός παιδιού είναι να τραβάει κλωστές από υφάσµατα, δώστε του λεκτικά ή οπτικοποιηµένα να καταλάβει ότι µπορεί να ξηλώνει κλωστές µια συγκεκριµένη ώρα µέσα στην ηµέρα, από ένα συγκεκριµένο ύφασµα που θα του έχετε δώσει. Αν η στερεοτυπία είναι να χτυπάει αντικείµενα για να παραχθεί ήχος, επιτρέψτε του να το κάνει κάποια συγκεκριµένη ώρα στο δωµάτιό του.

Αντικαταστήστε µια στερεοτυπική συµπεριφορά σε µια πιο «κοινωνικά αποδεκτή». Για παράδειγµα, αν ένα παιδί δαγκώνει αντικείµενα συνεχώς, µπορείτε να του δώσετε ένα µικρό αντικείµενο σαν αυτά που δαγκώνουν τα µωρά όταν βγάζουν δόντια, το οποίο µπορεί να το έχει πάνω του ανά πάσα στιγµή.

Μετατρέψτε µια στερεοτυπική συµπεριφορά/εµµονή σε επιβράβευση. Αν σε ένα παιδί του αρέσει να παίζει µε ένα συγκεκριµένο αυτοκινητάκι µπορείτε να το χρησιµοποιήσετε ως επιβράβευση λέγοντας «Πρώτα φαγητό, µετά αυτοκινητάκι».

Τα άτοµα µε αυτισµό λειτουργούν φτιάχνοντας ρουτίνες. Πολλές από αυτές είναι πολύ λειτουργικές και χρήσιµες για το παιδί. Για παράδειγµα, µπορεί ένα παιδί που δεν έχει λόγο να φτιάξει µια ρουτίνα στην οποία θα χρησιµοποιεί ένα βιβλίο επικοινωνίας για να ζητήσει αυτό που θέλει, αντί να φωνάζει και να κλαίει. Υπάρχουν όµως ρουτίνες που µπορεί να είναι εκτός από µη λειτουργικές, επικίνδυνες ή ενοχλητικές. Σε αυτή την περίπτωση επεµβαίνουµε στη ρουτίνα αλλάζοντας κάτι σε αυτήν. Είναι πιθανό το παιδί να αντιδράσει αρχικά και να αναστατωθεί αλλά µε την πάροδο του χρόνου θα προσαρµοστεί. Για παράδειγµα, ένα παιδί έχει φτιάξει µια ρουτίνα στην οποία πηγαίνει στο µπάνιο και αδειάζει το σαπούνι στο πάτωµα. Σε αυτή την περίπτωση θα µπορούσατε να παρέµβετε στην ρουτίνα κλειδώνοντας την πόρτα του µπάνιου και αφήνοντας το παιδί να µπει µόνο υπό την επίβλεψη ενήλικα. Εναλλακτικά θα µπορούσατε να αντικαταστήσετε το υγρό σαπούνι µε µια πλάκα σαπουνιού.

Κάποιες συµπεριφορές µπορεί να πάρουν τη µορφή ρουτίνας λόγω µιας συγκεκριµένης αντίδρασης του ενήλικα. Πολλά παιδιά επαναλαµβάνουν κάποιες ανεπιθύµητες συµπεριφορές γιατί τούς αρέσει η αντίδραση που αυτές προκαλούν (φωνές, αγκαλιά, έκφραση προσώπου κ.ά). Για το λόγο αυτό, καλό θα ήταν κάποιες φορές η αντίδραση του ενήλικα να είναι περιορισµένη ή ακόµα και να απουσιάζει τελείως, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου αντιλαµβάνεστε ότι µια ανεπιθύµητη συµπεριφορά του παιδιού έχει ως σκοπό να προκαλέσει µια συγκεκριµένη αντίδραση.

ΦΑΓΗΤΟ

Κάθε παιδί έχει δικαίωµα να µην τρώει κάποια φαγητά. Σεβαστείτε το δικαίωµά του αυτό και µην επιµένετε αν διαπιστώσετε ότι ένα φαγητό πραγµατικά δεν του αρέσει.

Παρατηρείστε τι του αρέσει να τρώει και τι όχι και σε τι µορφή. Πολλά παιδιά προτιµούν να τρώνε τα φαγητά σε µορφή κρέµας (αλεσµένα) είτε λόγω αισθητηριακού προβλήµατος είτε λόγω ρουτίνας.

Δηµιουργείστε µια ρουτίνα για το φαγητό. Δίνετε στο παιδί το φαγητό συγκεκριµένες ώρες και σε σταθερό χώρο.

Κρατείστε µια σταθερή στάση απέναντι στο παιδί. Δίνετε στο παιδί το ίδιο φαγητό που τρώτε κι εσείς και µην φτιάχνετε διαφορετικό φαγητό για εκείνο. Αν το παιδί συνδυάσει ότι κάθε φορά που δεν τρώει το φαγητό που υπάρχει στο τραπέζι θα του δίνεται εναλλακτικά το φαγητό που επιθυµεί, τότε δεν έχει κανένα λόγο και κανένα κίνητρο να δοκιµάσει κάτι άλλο. Είναι πιθανότερο να δοκιµάσει ένα καινούριο φαγητό όταν πεινάει.

Επιβραβεύστε κάθε µπουκιά που θα φάει από ένα καινούριο φαγητό. Δοκιµάστε να του δώσετε µια πολύ µικρή µπουκιά στην αρχή κρατώντας παράλληλα ένα µπισκότο ή κάτι που του αρέσει πολύ λέγοντάς του για παράδειγµα «πρώτα ντοµάτα, µετά µπισκότο». Μόλις το παιδί φάει τη ντοµάτα, του δίνετε αµέσως την επιβράβευση. Στην πορεία αυξάνετε τις µπουκιές και αποσύρετε σιγά σιγά την επιβράβευση. Αν η µέθοδος αυτή έχει αποτέλεσµα επαναλάβετε την ίδια διαδικασία για κάθε καινούριο φαγητό. Μπορείτε επίσης να οπτικοποιήσετε τη διαδικασία χρησιµοποιώντας ένα πίνακα φαγητού µε κάρτες.

ΤΟΥΑΛΕΤΑ

Ξεκινήστε βγάζοντας την πάνα από το παιδί. Είναι πολύ σηµαντικό από την στιγµή που θα αφαιρέσετε την πάνα να µην την ξαναχρησιµοποιήσετε κατά την διάρκεια της µέρας παρά µόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.

Πηγαίνετε το παιδί στην τουαλέτα σε πολύ τακτά χρονικά διαστήµατα στην αρχή και σηµειώνετε τις ώρες. Σταδιακά αυξήστε το χρόνο που µεσολαβεί και συνεχίστε να σηµειώνετε τις ώρες. Αυτό θα σας δώσει µια εικόνα για τις ώρες και την συχνότητα που το παιδί πηγαίνει τουαλέτα.

Κάντε τον χρόνο παραµονής του παιδιού στην τουαλέτα ευχάριστο. Χρησιµοποιήστε κάποιο παιχνίδι, παραµύθι ή τραγούδι για να µειώσετε το άγχος του παιδιού.

Επιβραβεύετε αρχικά κάθε επιτυχηµένη του προσπάθεια.

Η εκπαίδευση τουαλέτας µπορεί να πάρει χρόνο γι’ αυτό πριν ξεκινήσετε να είστε προετοιµασµένοι για τυχόν «ατυχήµατα», ενώ προσπαθήστε να παραµένετε ήρεµοι όταν αυτά συµβαίνουν. Οι φωνές, ο θυµός ή η τιµωρία δε θα βοηθήσουν το παιδί, αντίθετα θα το επιβαρύνουν µε πρόσθετο άγχος.

Στην περίπτωση που το παιδί εκδηλώνει έντονη άρνηση και δυσαρέσκεια κάθε φορά που το πηγαίνετε στην τουαλέτα, προσπαθήστε να παρατηρήσετε τι προκαλεί αυτή την αντίδραση. Μπορεί να είναι ο χώρος της τουαλέτας στον οποίο υπάρχουν ερεθίσµατα που ενοχλούν το παιδί (ήχοι, αντικείµενα ή µυρωδιές) ή να είναι η ίδια η λεκάνη που προκαλεί φόβο και άγχος στο παιδί.

Για να διευκολύνετε το παιδί βάλτε ένα παιδικό καθισµατάκι στη λεκάνη και ένα σκαµνάκι στη βάση της για να µπορεί το παιδί να ακουµπάει τα πόδια του.

Υπάρχουν παιδιά που παρουσιάζουν εντονότερες δυσκολίες στο να αποχωριστούν την πάνα και να εξοικειωθούν µε τη διαδικασία της τουαλέτας. Σε αυτή την περίπτωση η έκθεση πρέπει να γίνεται ακόµα πιο σταδιακά. Μπορείτε να χρησιµοποιήσετε αρχικά ένα γιογιό ή ακόµα και να βάζετε το παιδί να κάθεται στο γιογιό φορώντας την πάνα. Σιγά σιγά αφαιρέστε την πάνα και πλησιάστε το γιογιό πιο κοντά στην λεκάνη της τουαλέτας. Αδειάζετε κάθε φορά το γιογιό στην τουαλέτα παρουσία του παιδιού και επιβραβεύετε. Σταδιακά και αφού το παιδί έχει εξοικειωθεί µε τη διαδικασία αυτή, επιχειρήστε να κάνετε τη µετάβαση από το γιογιό στην λεκάνη.

Μπορείτε κι εδώ να χρησιµοποιείτε µια κάρτα για την τουαλέτα ή ένα αντικείµενο µετάβασης το οποίο το παιδί θα συνδέσει µε τη διαδικασία και το χώρο της τουαλέτας.

Κατά τη διάρκεια της νύχτας αποφεύγετε να δίνεται στο παιδί πολλά υγρά πριν κοιµηθεί και ελέγχετε συστηµατικά το παιδί καταγράφοντας κι εδώ τις ώρες των «ατυχηµάτων» στη διάρκεια του ύπνου. Αν δείτε ότι τα «ατυχήµατα» συµβαίνουν µια σταθερή ώρα τη νύχτα, επιχειρήστε να ξυπνάτε το παιδί 10-15 λεπτά νωρίτερα και να το οδηγείτε στην τουαλέτα.

πηγή: http://www.therapyact.gr/